Bijzondere gebruiken in oude Nederlandse huishoudens (deel 2)
Oude koffiemolens
Koffie is al eeuwenlang onmisbaar in Nederland. Lang voordat elektrische apparaten hun intrede deden, gebruikten Nederlandse huishoudens handmatige koffiemolens om verse koffie te malen. Oude koffiemolens waren meestal gemaakt van hout, met een stevig gietijzeren maalwerk. Vooral het merk Douwe Egberts speelde een belangrijke rol bij het populair maken van deze molens, door ze als loyaliteitscadeau te geven aan trouwe klanten (Dekker, 2017).
Vroeger stond de koffiemolen standaard in de keuken. Tegenwoordig worden ze vooral gebruikt als decoratief object met een rustieke uitstraling.
Delfts blauw aardewerk
Delfts blauw is waarschijnlijk het meest herkenbare Nederlandse aardewerk. Oorspronkelijk geïnspireerd door Chinees porselein, ontstond Delfts blauw in de zeventiende eeuw als goedkoper alternatief. De productie kwam vooral uit ateliers in Delft, die handgeschilderde decoraties toepasten met blauw pigment op witte ondergrond (Van Aken, 2020).
Het aardewerk werd niet alleen gemaakt voor decoratie, maar ook voor dagelijks gebruik – denk aan borden, kommen, kandelaars en tegels. Tegenwoordig zijn oude stukken geliefde verzamelobjecten. Zowel complete serviezen als losse Delfts blauwe tegeltjes worden gebruikt als muurdecoratie of erfstuk. De blauwe schilderingen geven een interieur direct een historische sfeer mee.
Zeeuwse knop
De Zeeuwse knop was oorspronkelijk onderdeel van de streekdracht in Zeeland en werd voornamelijk gedragen als zilveren broche of knoop op traditionele kleding. De vorm varieerde per streek of familie en diende vaak als herkenningsteken. Boeren en vissersvrouwen droegen de knop als statussymbool (Museum Veere, 2018).
Authentieke Zeeuwse knoppen worden vandaag niet alleen verzameld, maar ook opnieuw verwerkt in sieraden, woonaccessoires en souvenirs. Het is uitgegroeid tot een herkenbaar icoon van regionale trots.
Hindelooper schilderkunst
Hindelooper schilderkunst komt uit het Friese stadje Hindeloopen en is herkenbaar aan kleurrijke bloemenpatronen en decoratieve elementen. In de achttiende eeuw was het schilderen van meubels en huishoudelijke voorwerpen een populaire manier om welvaart uit te drukken. Typische kleuren zijn rood, groen en blauw, vaak aangevuld met wit en goud. Tegenwoordig worden authentieke Hindelooper objecten verzameld om hun unieke en traditionele uitstraling (Fries Museum, 2019).
Beddenwarmers
Voordat huizen beschikten over centrale verwarming, gebruikten mensen beddenwarmers om het bed op temperatuur te brengen. De metalen of koperen warmers werden gevuld met gloeiende kolen of heet water en onder de dekens geschoven voor het slapengaan. In koudere nachten waren ze onmisbaar (Historisch Museum Arnhem, 2018).
Sommige beddenwarmers zijn eenvoudig van vorm, andere juist voorzien van geperforeerde deksels met decoratieve patronen. Tegenwoordig worden ze gebruikt als decoratie bij een open haard, op een vensterbank of als aanvulling in een landelijke inrichting.
Delftse tegeltjes
Delftse tegeltjes zijn karakteristieke Nederlandse wandtegels met eenvoudige illustraties, meestal in blauw-wit. Vanaf de zestiende eeuw werden deze tegels massaal geproduceerd in Delft en werden vooral gebruikt in keukens, gangen en rond haarden. De tegels bevatten vaak afbeeldingen van dieren, landschappen of spreekwoorden en weerspiegelden het dagelijkse leven van toen (Van Dam, 2021).
Vandaag zijn deze tegeltjes geliefd als decoratieve objecten of verzamelstukken. Oude Delftse tegels worden vaak verzameld, ingelijst of opnieuw gebruikt in modern interieurontwerp.
Poffert- en tulbandvormen
In veel Nederlandse keukens hoorde een poffertvorm of tulbandvorm bij de vaste uitrusting. De poffert is een gerecht uit Noord-Nederland, een soort stevige cake die werd gestoomd of gebakken in een ronde metalen vorm. De tulbandvorm was wat sierlijker van vorm en bedoeld voor feestelijke gelegenheden (Historisch Bakkerijmuseum, 2022).
De vormen werden vaak doorgegeven binnen families en waren gemaakt van geglazuurd aardewerk, aluminium of koper. Nu worden ze vooral als decoratief object gebruikt – in de keuken of aan de muur – en herinneren ze aan recepten van vroeger.
Deze vormen herinneren aan tradities en gerechten uit vroegere tijden en geven vandaag een nostalgisch tintje aan de keuken.
Oude koffers en hutkoffers
Oude hutkoffers en koffers waren onmisbaar bij lange reizen per schip of trein. Ze zijn meestal gemaakt van hout, verstevigd met metalen hoeken en voorzien van leren handgrepen. Sommige koffers bevatten extra vakken of lades voor kleding en persoonlijke bezittingen.
Tegenwoordig zijn antieke koffers geliefd als decoratief object of praktische opberger. Ze worden gebruikt als salontafel, nachtkastje of als stijlvolle opbergplek voor plaids, tijdschriften of speelgoed. Elke koffer draagt sporen van gebruik en roept herinneringen op aan een tijd waarin reizen nog een onderneming was.
Conclusie
Oude gebruiksvoorwerpen zoals koffiemolens, Delfts blauw aardewerk en poffertvormen geven een inkijkje in het dagelijks leven van vroeger. Hun oorspronkelijke functie is vaak verdwenen, maar de objecten zelf blijven bewaard – als decoratie, verzamelobject of erfstuk.
Ze vertellen stille verhalen over gewoontes, ambacht en tradities. En juist daarin schuilt hun waarde: niet in perfectie, maar in gebruikssporen, patina en hergebruik in een eigentijdse omgeving.
Bronnen:
Dekker, J. (2017). Douwe Egberts, een geschiedenis in beeld. Utrecht: Uitgeverij Spectrum.
Fries Museum. (z.d.). Hindelooper schilderkunst: geschiedenis en traditie. Geraadpleegd op 14 maart 2025, via https://friesmuseum.nl
Historisch Bakkerijmuseum. (2022). Nederlandse baktradities door de eeuwen heen. Geraadpleegd op 14 maart 2025, van https://historischbakkerijmuseum.nl
Van Aken, S. (2020). De geschiedenis van Delfts blauw. Delft: Keramiekmuseum Princessehof.
